حسین بن محمد جسر طرابلسیجِسْر طرابلسی، حسین‌بن‌محمد، فقیه و ادیب و عالم برجسته حنفی قرن سیزدهم و چهاردهم است. ۱ - حیاتدر ۱۲۶۱ در خانواده‌ای اهل علم در طرابلس ( لبنان ) به دنیا آمد. در حدود یک سالگی پدرش، محمدجسر، را که از عالمان زمان خود بود، از دست داد و عمویش (شیخ مصطفی جسر) سرپرستی او را به عهده گرفت. ۲ - حیات علمیشیخ حسین جسر در زادگاهش نزد شیخ عبدالجلیل به فراگیری قرآن کریم پرداخت و صرف و نحو و فقه را نزد عبدالقادر و عبدالرزاق رافعی و شیخ‌عَرابی آموخت. در ۱۲۷۹ به قاهره سفر کرد و در دانشگاه الازهر نزد استادانی چون شیخ حسین مَرْصَفی، حسین مِنقارة و عبدالرحمان بحراوی به تحصیل علم پرداخت و در ادبیات و علوم دینی و عقلی صاحب نظر شد. در ۱۲۸۴، به دلیل بیماری عمویش، به طرابلس بازگشت و بر اثر فوت وی ناچار شد در طرابلس بماند. [۱]
سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، ج۱، ص۴۷۳، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۲]
زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة، ج۱، ص۳۰۲ـ۳۰۳، بیروت ۱۹۹۴.
[۳]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۶۷ـ ۱۶۸، طرابلس ۱۹۸۴.
۲.۱ - فعالیت علمیجسر را از پیشگامان نهضت فرهنگی عرب در عصر جدید شمرده‌اند. وی یکی از راههای اصلاح امت اسلامی و مقابله با تاخت و تاز فرهنگی بیگانگان را آموزش علوم روز به شیوه جدید و تلفیق آنها با علوم و مبانی دینی می‌دانست؛ از این‌رو، مدرسه‌ای تأسیس کرد و مدیریت آن را برعهده گرفت. در این مدرسه، که از پیشرفته‌ترین مراکز آموزشی آن زمان بود، علاوه بر آموزش علوم روز به شیوه مدارس اروپایی، زبان فرانسه و ترکی و علوم دینی نیز تدریس می‌شد. بسیاری از علما به شیوه کار او اعتراض کردند، حکومت عثمانی هم آن را به رسمیت نشناخت و مدرسه را تعطیل کرد. جسر سپس به بیروت رفت و مدتی در مدرسه سلطانیه تدریس کرد. بعد به طرابلس بازگشت و در مدرسه رجبیه به تدریس پرداخت. [۴]
المنار، (شعبان ۱۳۳۷)، ج۲۱، ش ۳، ص۱۶۱ـ۱۶۲.
[۵]
احمد فهد برکات شوابکه، محمد رشیدرضا و دوره فی الحیاة الفکریة و السیاسیة، ج۱، ص۱۵ـ۱۶، اردن ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۶]
ابراهیم احمد عدوی، رشیدرضا، ج۱، ص۲۴ـ ۲۵، الامام المجاهد، مصر: موسسة المصریة العامة للتألیف و الانباء و النشر.
[۷]
محمد نورالدین عارف میقاتی، طرابلس فی‌النصف الاول من‌القرن العشرین المیلادی، ج۱، ص۱۰۳، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
در دانشگاه (جامع) طینالِ طرابلس نیز به تربیت طلاب همت گماشت [۸]
انیس ابیض، الحیاة العلمیه و مراکز العلم فی طرابلس خلال‌القرن التاسع عشر، ج۱، ص۳۰، طرابلس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
و تمام تلاش خود را صرف تطبیق دادن علوم طبیعی و فلسفی بر اصول و قواعد دینی نمود. [۹]
جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۲، جزء ۴، ص۵۸۹، بیروت ۱۹۷۸.
۳ - شاگرداناز جمله شاگردان وی، عبدالکریم عویضه، رشیدرضا، (صاحب المنار)، امین عزالدین (قاضی طرابلس)، اسماعیل حافظ، عبدالمجید و عبدالقادر مغربی، شیخ محیی‌الدین عبس و فرزندش محمدجسر بودند. [۱۰]
سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، ج۱، ص۴۷۳، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۱۱]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۶۸، طرابلس ۱۹۸۴.
[۱۲]
انیس ابیض، الحیاة العلمیه و مراکز العلم فی طرابلس خلال‌القرن التاسع عشر، ج۱، ص۳۰، طرابلس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۴ - خصایصجسر از سیاست دوری می‌جست و با وجود تمایل سلطان عبدالحمید، هیچ منصبی را نپذیرفت. [۱۳]
المنار، (شعبان ۱۳۳۷)، ج۲۱، ص۱۶۲.
[۱۴]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۷۰، طرابلس ۱۹۸۴.
از تعصبات دینی نیز به دور بود و مردم را همواره به وحدت و الفت با یکدیگر فرا می‌خواند. [۱۵]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۷۱، طرابلس ۱۹۸۴.
در تدریس و تألیف، مطالب را با عباراتی ساده و قابل فهم بیان می‌کرد و از مناقشات لفظی و پرداختن به مباحث غیر ضروری خودداری می‌نمود. برخی این ویژگی جسر را ناشی از اثر پذیری او از استادش حسین مرصفی می‌دانند. [۱۶]
المنار، (شعبان ۱۳۳۷)، ج۲۱، ص۱۶۱.
[۱۷]
ابراهیم احمد عدوی، رشیدرضا، ج۱، ص۲۴، الامام المجاهد، مصر: موسسة المصریة العامة للتألیف و الانباء و النشر.
۵ - سرودن شعروی شاعری ماهر نیز بود و حسنی عامری مؤلف نزهةالالباب [۱۸]
محمد حسنی عامری، نزهةالالباب فی تاریخ مصر و شعراء العصر، ج۱، ص ۲۲۰، قاهره ۱۳۱۴.
نام او را در زمره شعرای شام آورده است.
همچنین مؤسس و سردبیر هفته‌نامه طرابلس (طرابلس الشام) بود و خود مقالاتی در این نشریه نوشت. [۱۹]
لویس معلوف، المنجد فی اللغة و الاعلام، ذیل «الجسر»، بیروت ۱۹۷۳ـ ۱۹۸۲، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۰]
محمد نورالدین عارف میقاتی، طرابلس فی‌النصف الاول من‌القرن العشرین المیلادی، ج۱، ص۱۰۴، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۶ - وفاتجسر در ۱۳۲۷ وفات کرد و اشعار بسیاری در رثای او سروده شد. [۲۱]
سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، ج۱، ص۴۷۵، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۲۲]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۷۲، طرابلس ۱۹۸۴.
۷ - گزیده آثارآثار مکتوب متنوعی از جسر باقی‌مانده که نشان دهنده تبحر وی در علوم گوناگون است. مهم‌ترین آثار چاپ شده وی عبارت‌اند از: الرسالة الحمیدیه فی حقیقة الدیانة الاسلامیة و حقیقة الشریعة المحمدیة، در باره عقاید و احکام اسلامی و پاسخ به شبهات غربیان در باره اسلام ، که در بر دارنده آرای کلامی و فلسفی اوست [۲۳]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۵۶۳، در حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ج۳ـ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۴]
المنار، (شعبان ۱۳۳۷)، ج۲۱، ص۱۶۱.
[۲۵]
ادوارد وان دایک، کتاب اکتفاء القنوع بماهو مطبوع، ج۱، ص ۵۱۴، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹.
[۲۶]
سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، ج۱، ص۴۷۳ـ۴۷۴، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
الحصون الحمیدیة لمحافظةالعقائدالاسلامیة، چاپ ۱۳۲۳ در دمشق [۲۷]
یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة، ج۱، ستون ۶۹۸، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۲۸]
سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، ج۱، ص۴۷۴، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۲۹]
المکتبة الازهریة، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة، ج۳، ص۱۸۵، قاهره ۱۳۶۵ـ ۱۳۶۸/ ۱۹۴۶ـ۱۹۴۹.
برخی آثار فقهی از جمله اشارات (اشاره) الطاعة فی حکم صلاة الجماعة و تعدد الزوجات [۳۰]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۶۹، طرابلس ۱۹۸۴.
[۳۱]
زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة، ج۱، ص۳۰۳، بیروت ۱۹۹۴.
آثار تربیتی و اخلاقی از جمله علم‌تربیة الاطفال سعادة الرجال و النساء؛ التربیة المصونة؛ هدیة الالباب فی جوهر الآداب، در بر دارنده اشعار اخلاقی او؛ سیرة مهذب‌الدین، در نقد عادات اجتماعی زمان خود؛ ریاض طرابلس الشام، مجموعه‌ای ده جلدی که برگزیده مقالات علمی و اجتماعی او در نشریه طرابلس است [۳۲]
جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۲، جزء ۴، ص۵۸۹-۵۹۰، بیروت ۱۹۷۸.
[۳۳]
یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة، ج۱، ستون ۶۹۸، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۳۴]
زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة، ج۱، ص۳۰۳، بیروت ۱۹۹۴.
[۳۵]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۶۹، طرابلس ۱۹۸۴.
البدرالتمام فی مولد خیرالانام شامل قصایدی در مدح پیامبر اکرم صلی‌اللّه علیه و آله و سلم؛ نزهة الفکر فی مناقب مولاناالشیخ محمدالجسر در شرح‌حال پدرش. [۳۶]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ستون ۶۴۰، در حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ج۳ـ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۳۷]
انیس ابیض، الحیاة العلمیه و مراکز العلم فی طرابلس خلال‌القرن التاسع عشر، ج۱، ص۴۴، طرابلس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۳۸]
انیس ابیض، الحیاة العلمیه و مراکز العلم فی طرابلس خلال‌القرن التاسع عشر، ج۱، ص۶۸، طرابلس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۳۹]
انیس ابیض، الحیاة العلمیه و مراکز العلم فی طرابلس خلال‌القرن التاسع عشر، ج۱، ص۳۱۵ـ۳۱۷، طرابلس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۴۰]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۶۹، طرابلس ۱۹۸۴.
۷.۱ - آثار چاپ نشدهآثار متعددی از جسر هنوز چاپ نشده است، از جمله: العقیدة الاسلامیة و العقیدة النصرانیة، القرآن الکریم و عدم اقتباسه شیئاً من‌التوراة و الانجیل و عصمة الانبیاء، الذخائر فی الفلسفة الاسلامیة، رسالة فی آداب البحث و المناظره، الکواکب الدریة فی‌العلوم الادبیة و نیز مجموعه‌هایی در باره خطبه‌های جمعه و اشعار و سروده‌ها. [۴۱]
جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۲، جزء ۴، ص۵۹۰، بیروت ۱۹۷۸.
[۴۲]
سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، ج۱، ص۴۷۴، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۴۳]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۶۹، طرابلس ۱۹۸۴.
[۴۴]
زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة، ج۱، ص۳۰۴، بیروت ۱۹۹۴.
[۴۵]
زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة، ج۱، ص۳۰۳ـ۳۰۴، بیروت ۱۹۹۴.
۸ - فعالیت سیاسی فرزندان طرابلسیاز فرزندان جسر، محمد جسر در حیات سیاسی لبنان نقش بارزی داشت و به ریاست مجالس سنا و نمایندگان لبنان رسید و فرزند دیگرش، ندیم افندی، به مناصب اداری و حقوقی دست یافت. [۴۶]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۴۵، طرابلس ۱۹۸۴.
[۴۷]
عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، ج۱، ص۱۷۲، طرابلس ۱۹۸۴.
[۴۸]
محمد نورالدین عارف میقاتی، طرابلس فی‌النصف الاول من‌القرن العشرین المیلادی، ج۱، ص۷۱، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
[۴۹]
محمد نورالدین عارف میقاتی، طرابلس فی‌النصف الاول من‌القرن العشرین المیلادی، ج۱، ص۱۰۴، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۹ - فهرست منابع(۱) انیس ابیض، الحیاة العلمیه و مراکز العلم فی طرابلس خلال‌القرن التاسع عشر، طرابلس ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۲) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱ـ۲، در حاجی خلیفه، کشف‌الظنون، ج۳ـ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۳) محمد حسنی عامری، نزهةالالباب فی تاریخ مصر و شعراء العصر، قاهره ۱۳۱۴. (۴) جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیة، بیروت ۱۹۷۸. (۵) سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹. (۶) یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۷) احمد فهد برکات شوابکه، محمد رشیدرضا و دوره فی الحیاة الفکریة و السیاسیة، اردن ۱۴۰۹/۱۹۸۹. (۸) ابراهیم احمد عدوی، رشیدرضا، الامام المجاهد، مصر: موسسة المصریة العامة للتألیف و الانباء و النشر. (۹) زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة، بیروت ۱۹۹۴. (۱۰) لویس معلوف، المنجد فی اللغة و الاعلام، بیروت ۱۹۷۳ـ ۱۹۸۲، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ ش. (۱۱) المکتبة الازهریة، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة، قاهره ۱۳۶۵ـ ۱۳۶۸/ ۱۹۴۶ـ۱۹۴۹. (۱۲) المنار، (شعبان ۱۳۳۷). (۱۳) محمد نورالدین عارف میقاتی، طرابلس فی‌النصف الاول من‌القرن العشرین المیلادی، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۷۸. (۱۴) عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها، طرابلس ۱۹۸۴. (۱۵) ادوارد وان دایک، کتاب اکتفاء القنوع بماهو مطبوع، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶، چاپ افست قم ۱۴۰۹؛ ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین بن محمد جسر طرابلسی»، شماره۴۶۸۲. |